Textbeispiele aus den Bänden 1-3

 

Untenstehend will ich Ihnen/Euch ein Stichwort (willkürliche Auswahl) aus jedem der Bände 1-3 plus Beispiele aus der Synonyma-Sammlung, die dem sechsten Band angeschlossen werden wird, vorstellen:

 

(Leider geht die homepage nicht immer mit der im Wörterbuch verwendeten Umsicht mit den Sonderzeichen um. Bitte dies zu berücksichtigen!)

 

Briar Sf Brühe; →briarn. Ahd brod, mhd brüeje, urspr ‚heiße Flüssigkeit, dann Fleischbrühe‘; vgl ‚brodeln‘. 1. Durch Kochen von Nahrungsmittel (bes von Fleisch, Knochen) gewonnene (nahrhafte) Flüssigkeit, Suppe; als Kompp: Du muasst iazan a kreftëgë hēna~ mit an oar drin lëffën, dast wida wiarst! Tuar da do a dë rindfleisch~ a broud einbrocka! 2. Fleischsauce: Za an bradl gheart a rein voi ~ dazua, das man gscheid eintūnga kån! RA d’~ is ëfta teirëga wiar s’bradl seibm das Drumherum ist öfter teurer als eig Sache; 3. Unansehnliche, stinkende, trübe, dickrinnende Flüssigkeit: A dë grauslëgë ~, då ein, då megst du bouna gen? Dë gånz ~ is af oanmåi mittn af da strouss daheargruna. A dera ~ a da boudwån drin, a dera mecht a më nimma wouschn, wei då wiar ë jå nun stingada, åis ë iaz e schån bi! Oan sekundn draf bin ë schån bis za dë kniar a dera scheislëchn ~ mittndrin gstån-dn! Kompp Oudl~, Mist~; Synn →Scheissn(3), (Drëg-) →Suppm(2); 4. Abge-standenes Bier, schlechter Kaffee: Wos ins der heint wida fiar a ~ heargstoit håt! Wiart, dein biar, dë ~, dë kånst da seiwa sauffm! Dë ~ a da fríar, dë man ban barass åis kafé kriagt håm, dë håt më bis heint za an te-tringa wearn loussn! Komp →Lefúzë-~/Luzifar); 5. Blut: I hån eam ouft oanë gschmiart, das eam d’roud ~ ba da nousn åagrūna is! 6. Schweiß, meist mit Staub vermischt: Dë ~ is ins ba da armd finga-dick iwan bugl åigrūna! A so gschwitzt hån ë då, das man dë ~ in oana tuar a d’aung eingrūna is! An Edë, dem biaróhengstn, dem is do nun niar dë ~ åagrūna, und I glauw, das der a nun niar gschwitzt håt! →Synn-Sammlung A5L; 7. Speichelfluß: S’anl håt së zan schlus zuwë, wiars schån nimma gånz ba eam seibm gwën is, iar mai oiwei a so voigstopft, das iar an ëftan dë ~ widar auagrūna is! Dë braun kau-tawags~ is an Hånsn an gånzn toug ausn mai aua-, iwa d’koi åi-, und vo dochtn an tisch, an tela, afn bobm, afn poista, hoit iwaråi, higrūna! Nët vui, åwa dafiar oiwei! 8. Flüssiges, über-brühtes Schweine-, Mischfutter; Komp Gsod~; 9. Komp ~wourëbm

 

 ewë Adj ewig; das auf das Dt und Nl beschränkte Adj (mhd ēwic, ahd ēwig, nl eeuwig) ist abgel vom unter 'Ehe', →E behandelten, im Dt untergegangenen Subst (mhd ē[we], ahd ēwa ‚Ewigkeit‘), das wiederum verw ist mit got aiws, anord ævi, lat aevum, griech aiōn, aind āyuh jwls ‚Zeit, Ewigkeit‘, auch ‚Leben‘. Diese SubstBildungen beruhen auf ie Wz *aįu-, *aių- ‚Lebensdauer, -kraft‘. (Siehe auch verw →je und →niar). Im Dt wird ‚ewig‘ schon in ahd Zeit bei Notker, (siehe Vorwort Bd I, Seite XXV), häufiger jedoch erst ab 18.s auch außerhalb des christlichen Bereichs verwendet; 1. Unendlich in der Zeit; nie enden wollend, unermesslich, endlos; kirchenspr ‚für immer‘: So a liab wiar dë insrë, dë håit ~! Nix dauat ~! D’~ jugnd is leida nun nët dafundn! Wer woas, za wos dës guad is? →Synn-Sammlung AAAO; 2. Sehr lange, zu lange (dauernd) und daher lästig; pausenlos; ‚in einer Tour‘: I kån da dës gou nët soung, wiar man sein ewëgs gjammarad/ewëgë litanei schån zan håis auahengt! Dës dauat jå ~, bis das dë du ånzong håst! I woucht schån ~ genau af den souz vo diar! Du mit deinë ewënga weiwa-gschichtn/-sprich gest man so und so schån lēngst afn zoagara! 3. RAA, RWW, Fügungen d’~ ruar, an ewëng fridn finden; a s’~ lëbm, a d’ewëng jougd-grind eingen; den ewënga schlouf åntrëdn jwls verhüllend für ‚sterben‘; →Synn-Sammlung F; då gets zua wiar an ewënga lëbm, nedda nët so heilë da geht es aber kunterbunt durch-einander; drum priaf, bivous dë af ~ bindst sinnvoll erscheint es, vor der Hochzeit alles nochmals gut zu überlegen; lång is nët ~, åwa ~ is lång; ~ und drei tag sh ‚sehr, sehr lange‘; vou ewëng zeidn vor langer Zeit; sowos håit ~ dieses ist äußerst widerstandsfähig; s’~ licht (stets brennendes Licht in kath Kirche); d’~ Stoud (Rom); s’~ eis (Gletscher); an ewëga student (Student, der trotz ungewöhnlich hoher Semesteranzahl noch keinen Studienabschluss hat); an ewëgë braut/ewëga breika Braut/Bräutigam mit langer Verlobungszeit; 4. Verstärkungen, -a) ~ lång unabsehbar, unendlich lange: Dës mit da Evë, dës get man schån ~ a mein kopf umanånd. Der wëg za eich affa, der is jå ~; -b) ~ schoud jammerschade: Um den guadn kundn is’s ja ~ schoud! 5. WF →Ewë(ch)keit; Ewë-gëstrëga/ë (Sm, Sf Ewiggestrige/r; abw ‚rückständig Bleibender‘);

 

 

 

Kåibm, LV Kåim, (sa unterschiedliches ma Sn →Kaiwë), Sf Kalb; WV, Syn Kåiwëng Sf Kalbin, Färse; Spl Kåima Kälber. Etym ist nicht genau festzu-legen, da ein solches Elementarwort der Tierhaltung div Eigen-entww er-fahren hat. Am ehesten lässt sich folg Herkunft nachvollziehen: Germ *kalbaz/kalbiz, got kalbo, aengl cælf (engl calf), anord calfr (schwed kalv), as kalf, ahd kalb, mhd kalp, nl calf stellen sich, dem Anlaut nach und mit der Bed.entw zu ‚Leibesfrucht, Mutterleib, Schwellung‘ zu ie *gelb(h)-/*gleb(h) ‚(sich) ballen, klumpig werden, schwellen‘, (daraus auch ‚Klafter, Kolben‘) und seiner zugrundeliegenden ie Wz *gel- ‚Kugeliges, Gerundetes‘, (daraus auch ‚Globus‘). Semantische Bezz zu ie *guelbh- ‚Gebärmutter, Tierjunges‘, griech delphýs ‚Gebärmutter‘, griech délphax ‚Sau, Mutterschwein‘, aind gárbhah ‚Mutterleib, Leibesfrucht‘ sind nicht zu übersehen. Demnach wäre das K. als ‚Leibesfrucht‘ der Kuh benannt worden. 1. Junges vom Rot-, Elch- und Damwild wie Hiarsch~; 2. Weibl Rind, das über 1 Jahr alt ist und noch nicht gekalbt hat. Erste Trächtigkeit etwa mit 15-18 Monaten: Wån treibm man ouft d’~ zan stiarn? Fiar a ~ kriagst heia vom Mëzga nun wēnga wiar s’lëtzt jår! Wiarvui ~a håst den du leicht momentan a dein ståi drin sten? 3. Kompp, -a) mit Kåibm: ~kuar (Sf ‚Kalbkuh‘; erstmals trächtige bzw säugende Kuh: Insa ‚Lisë‘ wiard niar nimma a ~ san, wei’s vou a pår månat gåit gånga is! Iaz is man za oin uglick a nun d’~ eingånga! Syn Kaiwëkuar/→Kaiwë[1c]); -b) mit ugs Form Kåib(s)- ‚Kalbs-‘ mit Fugen-s (Ausnahme ‚Kåibfleisch‘) als Bezz für div Spei-sen: ~beischl; ~bris (Sn K.bries; innere Brustdrüse [Thymusdrüse] von Kälbern); ~brust, ~broudn; Kåibfleisch; ~golasch, ~haxn, ~nuss, ~-schlēgl, ~schnitzl, ~steitzn; ~vëgal (Sn Kalbsvögerl; Teil der Wade); -c) Weitere Kompp ~s-lëda (Sn K.s-leder); ~s-kopf (Sm K.s-kopf; dummer Mensch, →Synn-Sammlung D, a); 4. WF kåibma/kåima; →kåiwan, → koiwan (Vbb jwls ‚kalben/kälbern‘; Kuh kalbt, gebärt ein K.); →Koiwas;

 

Beispiele für Synonyma

 

 

Die von mir bis jetzt (in den ersten drei Bänden) gesammelten Synonyma, die aktuell ca an die 400 verschiedene Wörter umfassen, können - natürlich wegen der Suche nach Vollständigkeit - erst am Ende des letzten Bandes veröffentlich werden!  

Um aber, wegen vieler Anfragen,  bereits jetzt schon mal auf sie hinzuweisen, zeige ich untenstehend drei sehr verschiedene und - klarerweise - noch unvollständige Beispiele! (Die einleitenden Großbuchstaben dienen nur der Auffindung der jeweiligen Sammlung).

 

B

Sexualität

 

a) Penis

 

Awarat, Bam, Beidl, Bixn-ëffna, Bixn-poliara, Bleistift, Bluatnudl, Boudl, Brunz-wimmal, Brunz-zeig, Dings, Deixl, Dreamë, Familienstrumpf, Fleischnudl, Fruchtwuarzn, Fut-howë, Fut-rouspë, Gankal/Ginkal, Genusswuartzl, Gerēt, Glankl/Glanklad/Glanklwerë, Glid, Gmacht/Gmëcht, Gschlåmp(d), Guarkn, Hansë/Hansi, Hēmadspreitza, Hugo, Nudl, Pemsl, Pepë, Perpendikl, Pfeifm, Pimmalëng, Pimmë, Pimpë, Pippm, Prigl, Rou, Ream, Ruadn, Schlau, Schwånz, Schwengl, Schwoaf, Spåz, Spitz, Stång, Stessl, Stumpfal, Stuzn, Wåscha, Zapadeus, Zeigl, Zipf, Zipfë, Zoupfm, Zumpf, verhüllende Fügungen da ëiftë/a steiffa Finga, da mittlanë Fuars, da dritt haxn, mein bësta/kloana freind

 

b) Vagina, Vulva

 

Bat(a)rí, Bixn/Buxn, B/Pritschn, Brunz-zeig, Dosn, Fåin, Feign, Flauda-lo, Froschal, Fummë, Funzn, Fud, Geing, Grottn, Gschoad, Hårstubm, Hårtruar, Heilëgtum, Hēnëtëgl, Lo, Musch(ë), Pflaumë, P/Britschn, Schlīz, Spåit;

 

c) koitieren

 

driwa-, durë-, einë-, hear- (als Sfxx vieler hier aufgelisteter Vbb, zb durëwëtzn, einëbudan, hearstessn); affëhaun, affëtupfm, afhucka, afhupfm, afreidn, afsitzn, afspringa, belëng, bespringa, blëdan, bousln, bsteing, bucka, bumsn, dengln, së draflëng, driwahaun, -hupfm, -kēma, -krein, -loussn, -moucha, -rattan, -rumpën, -rutschn, -springa, -steing; einëblëdan, einsāma, (d’ouwaschln ~) eintupfm, einzipfën, fickn, flouch lëng; haftln; hear-, hiblëdan; howën, hupfm, knåin, loussn, mausn, nēma, pempan, pimpan, pudan, reidn, roan-bousln, schnappm, schnaxln, schnoin, schoibm, schuarstan, springa, stampan, stangln, staudn-rauschn, springa, stangln, stessln, stessn/stoussn, tipfën, tupfm, toan, vanouschn, vëgln, wëtzn, zåm-sten, Fügungen, RAA, RWW zan åschus kēma, a s’bëtt steing, s’brunwisal åman; brunzbuschn zåmtuschn, wem s’bsuarng, a bummal moucha, an familienstrumpf auswindn, an fåra moucha, afs gånzë gen (woin); a haftl moucha, a kloans happal moucha, a s’hai/d’harpfm/ gen, a numma moucha/schoibm; d’haxn broadmoucha; als Frau: d’gouwë moucha, sein brummfud ausfiarn, së oanë so richtë einschuarstan, wem loussn, af ënglësch budan GV mit möglichst wenig Bewegungen; gehoben-verhüllend së hear-, higëbm, së vaschēnga, së wëkwearffm, wem a d’årm wearffm, wem za sein wuin san, mån und frau spuin, fleissë bsuacha, deflorieren s’braut-lo bourn; iar d’ear nēma/raubm, d’ear brëcha, um d’ear bringa; derb, brutal, verroht, gewalttätig Geschlechtsverkehr betreiben; Ausdruck, der in seiner Ausführung bereits in Richtung Vergewaltigung geht, oder der sie bereits ist: afårachtn, drafhaun, drånnēma, driwarichtn, durëwëtzn; heardengln, -diwën, -nēma, -nougln, -pecka, -poucka, -reidn, -reissn, -stoussn, -vëgln; kloibm, nougln, poucka, pecka, rammën, stopfm, stoppën, stoussn, vagewåitëng; së iwa oanë hearmoucha, iara d’nudl einschoibm, af s’kreiz lëng; einë min Heinë derbe Aufforderung Koitus zu beginnen;

 

α) Liebesakt, Geschlechtsverkehr, Koitus

 

Beischlouf, Fick, Fickarei, Gfickad; GeVau; Gschlechtsvakear, Gschnaxlad, Gvëglad/Vëglarei; Haftl, Happal, Numma(ra), Reiwal, Schefa-stindal, Sex,

 

d)

 

α) schwängern; β) schwanger sein

 

α) ånbaun, ånblëdan, ånblousn, ånbousln, ånbumma (→bumma), ånbumsn(→bumsn), åndran, oana a kid ånhenga, ånpecka, ånpempan, ånpudan, ånpuffm, ånpumpan, ånsan, aussan, dick moucha, schwëngan;

 

β) åfgnumma håbm; ångfuit/ånpeckt/åntritscht/dick/bauchad/gfuit/a da hoffnung/(hou)schwånga/in ånanë (gseingtë) umstend/wos intawëgs san; hops san, spåndick san (hochschwanger sein); in guadë/a d’hoffnung kēma san, iara an åndenga moucha, wos bevousten, eingschloung håbm, a kid dawouchtn/empfånga håm/intan hearzn troung, wos kloans kriang, an dickn bau håbm, an bau schån seing, an loab a da rearn håbm; da stuarch beisst oanë a s’wadl; dë deixl/nudl z’weit drin ghåbt håbm; së ba da nudl/deixl ångrēnt håbm; gseingtn leibes san;

 

e)

 

α) sexuell erregt sein (bei Menschen);

 

ångradë, ånlassë, ånstandë, blångë, fickrë, gamsë, geil, gnaschtë, hoars; housë(f), måna-(f), weiwaleit-narrësch; schoarff, spitz;

 

α)1) sexuell bereit sein a gearnmëgadë gouttung san, pudan et al, mëng, leicht heargen

 

β) begattungsbereit, paarungswillig sein (bei Tieren)

 

allg, auch jägerspr brinste, brumftë, rauschë; bei Kuh stiarad, stiarë; bei Stute rossë; bei Schwein bearad, bearë, buarad, buarë; bei Schaf, Ziege bockad, bockë; bei Hündin hitzë, laiffë; bei Katze rollë; bei Hase rammlad; bei Füchsin, Iltis, Marder hitzë, rammlad, rånzë

 

f) sich paaren, begatten (bei Tieren)

 

afreidn, afspringa, befruchtn, belëng, bespringa, bschloung, bsteing, dëcka, Federvieh bucka, trëdn; ugs begouttn, së poarn, zur Paarung bringen zualoussn, Paarung ohne Züchterwille driwakēma; Zuchtwahl kreitzn;

 

g) Frauenheld, Schürzenjäger; derb ‚Gemeindestier‘

 

Fraunheid, Hearznsdiab, Kasanowa, Schiarznjaga, Vafiara, Weiwaheid, -noar, Weiwara, Weiwarant, Wummēnaisa; derb Doufbog, -stiar, Gmoanbog, -stiar, Fudkoarl, -noar, Hengst, Pudarant,

 

h) sh ‚Busslarei, Geknutsche, Geschmuse, Küsserei‘

 

Busslad/Busslarei, Fōzpemparad, Gschleckad/Schleckarei, Gschmusad/Schmusarei, Gschnouwlad/Schnouwlarei, Knūtschad/Knūtscharei,

 

α) (ab)busseln, küssen, schmusen

 

(å-, hear-)bussln, åschmudln, åschnudln, fōzpempan, (å-, hear-)schmusn, knūtschn, schnouwën, schwåiwen,

 

β) liebkosend drücken, herzen

 

å-, hearnudln; hearwuzln; hear-, zuwadrucka; a s’hearz drucka; hearzn; hētschln, tatsch(a)ln, norddt knuddln;

 

 

 

i) onanieren (männlicherseits)

 

së mit da faustmarí spuin/d’faustmarí håt man jå oiwei ba da hēnt; së oan åahaun, -hoin, -reibm, -riwën, -reissn, -zupfm; së beflëckn, së oan hearreibm, -riwën; së d’guarkn schoin, mīn håndwag(a)l fårn, af håndbetrib gen, håndoarwad betreibm, d’hēnt an së seiwa lëng; wixn(5);

 

j) Kondom

 

Gummë, Iwazoiga, Parisa, Presal, Verhüteli

 

 

A8C

 

a)fallweise; alle heiligen Zeiten

 

åb und zua, ausnoumsweis, dån und wån, fåiweis, foust niar, glēgntlë, hiar und då, hin und wida, an oanzlfåi, nët haiftë, nët oft, so guad wiar niar, sein, praktësch niar, spoaradësch, vo zeid za zeid, ållë heilëng zeidn; Måi/måi: kam amåi, månchmåi, dës oanë oda ånanë måi, a pårmåi, wēnëgë måi,

 

b)ausgefallen, einmalig, unüblich; nicht alltäglich (vgl A4U)

 

ausgfåin, ausgsuarcht, aussa-oundlë, bsunda-, nët åitēglë, rar, sein, spearlë, u-gwēnlë, u-iblë,

 

c)erstklassig, hochwertig earschtklassë, houweartë, kostboar, oanmoulë, bsunas guad,

 

 

 

 

A7B

a) Gefäß für Flüssigkeiten

 

Åmpa, Bëcha, Bheita, Bodëng, Bourn, Ëma, Fassl, Gebind, Grånda, Gschiar(l) Hëfal/Hëfm/Houfm, Këssl, Kiwë, Schaffë, Schearm, Schissl, Sëchta, Tank, Topf(al), Trog, Zuwa; ,

 

b) Behältnis

 

Bheita, Etui, Fuardarai, Hui(n), Huisn, Iwazug, Kapsl, Kasettn, Kastl, Kistn, Koustn, Kuwear, Penal, (Schub)Ladl, Moitan, Schouchtl, Schūzhui(n), Schwing, Stei’ng, Troung, Truar, Umschloug, Vapouckung;